+ به يه ن
10دقيقه سونرا:بدنيز10 قاشيق، شكرله ،دولور!بيليرسيزمي ،بو قاتدا شكرين،يئمه يي ، ندن، اوره ييزي ،بولانديرمير!
"فسفريك اسيد"، شكرين شيرنليگين آلاراق اونون ،دادين خنثي ائله يير!
20 دقيقه سونرا:قانيزين قندي، يوخاري يه گئده رك، بيردن بيره و بير يئرده،انسولين ترشوح اولور! قانين قندي ،بو قاتدان ،يوخاري يه گئتمه مك دن ، قارا جيگر،قندي ، ياغا دؤنوشدورو(تبديل)!
40 دقيقه سونرا:"كافئين" نين ،يئترلي قدر آليمي تامام دي؛گؤزلرينيزين ببه يي(مردمك)، گئنه لير!قانيزين فيشاري يوخاري يه، گئتمك دؤنه سينده دير!
آغ جيگر ،قندي ،قانيزين آخيمينا، گؤندرمك له ،بو دورمون جاوابين وئرير!يوخولولوق حيسين، قارشي سين آلماق اوچون، بئيين نين "آدونوزين" آليجي لاري(گيرنده) بلوكه اولور!
45 دقيقه سونرا: "دوپامين" نين ،ترشوحو چوخالير!بئيين ده ، قوندورما شنكليك بؤلوم لري،هوسله نيرلر(تحريك اولور)!هئرويين ده ،بئلنچي ،مكانيسم له، قوندرماشنكليك تؤره دير!
60 دقيقه سونرا:نوشابه نين، اسيد فسفريكي،كيچيك باغيرساقدا، كلسيوم ومنيزيوما ياپيشاراق،بدنين ياناجاغي(سوخت وساز) آرتير!قند وقوندرما شيرينلنديرنلرين يوخاري قاتدا اولماغي ،كلسيومو، ادرار يولو ايله، بوشالتماغينا باعيث اولور!
بيراز سونرا:كافئين، ادرارگتيرن، داوانين اويناميندا ، اوينايير!كلسيوم ومنيزومو كي قرار ايدي،بدنه آلينا،ادرار ،يولو ايله
بدندن چيخير!بدن بئلنچي دورمودا داها چوخ ،"سو" و "سوديوم" الدن وئرير!
بير سوره سونرا:ياواش ياواش ،بدنيزده يارانان ، قالماقال آزالاجاق!اولام(نوبت)قندين ائنمه يينه يئتيشير!
بو دورومدا، حساس اولجاقسيز ويا يورغون ايله حالسيز!ايندي،سويي كئ ،نوشابه يولو ايله بدنيزه يول تاپميشدي بدندن، بوشالاجاق (دفع اولاجاق)!
نئچه ساعات سونرا ،كافئين نين ايزي ، پوزولاجاق! ويئني دن ،نوشابه هوسي ائله يه جك سيز!!
گؤنده ر
بؤلوم لر:
بيليم
+ به يه ن
ساريمساق و سوغان ،قوخولو و گوگرد لي ،قاتقي لار ايله دولو اولاراق! آغيزين پيس ايله چيركين قوخوسونا باعيث اولورلار!
بير
سيرا انسان لار بئله سانيرلاركي؛يئمك لرين تيكه سي ،ديش لرين آراسيندا
قالماق ايله پيس قوخو تؤره نير ؛اما بير يانليش سانيماق دير! يعني بير ساده
ديش فيرچالاماق ايله پيس قوخولاري پوزماق اولماز.
قوخولو
ياغلار ،قانا آلينارلار(جذب مي شود) وبدنين تام بؤلوملرينه آخارلار! بو
پيس قوخولو ياغلارين آخيشي، آغ جيگري ده (ريه) ،شاميل اولور!بئله ليك له،
بو موادلار، سيزين بدنيزدن، چيخمايانادك،نفسيز قوخولو اولاجاق!!
گؤنده ر
بؤلوم لر:
+ به يه ن
با قلم مي توان چهره زيباي ترك، اندام قدرتمند او، لباس پرزرق و برقش، رفتار ظريف او، خنده پر وقارش و نيز غرش همچون شير وي را ترسيم نمود. ولـي ترسيم اصالت يك تــرك غير ممكن مي باشد. اين اصالت مانند نور ماه قابل ديدن است ولي قابل ترسيم نيست
مورخ آلماني Hammer:
تاريخ از ترك ها چيزهاي زيادي ياد گرفته است. آثار زيادي از ترك ها به جاي مانده است كه هر كدام زينت مدنيت انساني محسوب ميگردند.
فرمانده روس Charnayev:
ترك ها علاوه بر جسارت بيكران خود صاحب نبوغ اراده شكني مي باشند. ترك ها با اين نبوغ فتوحات خود را انجام داده، مدنيت ها تشكيل داده و به تاريخ بشريت خدمت نموده اند. در اصل بدون چنين نبوغي حكمراني بر نصف اروپا براي قرن ها امكانپذير نبود.
ناپلئون بناپارت Napoleon Bonaparte:
عظمت انسان ها از دو عامل نشات مي گيرد: جسارت مردان و نجابت زنان. در كنار اين دو عامل عنصر ديگري است كه انسان را به عظمت واقعي مي رساند و آن عشق به وطن و عدم ترديد در فدا نمودن جان در راه وطن مي باشد. ترك ها داراي تمامي اين عناصر بوده و به همين دليل است كه شما مي توانيد يك ترك را بكشيد ولي هرگز نمي توانيد وي را شكست دهيد.
ژنرال پروس-آلمان Helmuth Karl Bernhard von Moltke:
ترك ها نمونه بارز يك ملت جنگجو مي باشند. ترك ها چنان با سلاح آشنا هستند كه يك كشاورز با داس و يك كاتب با قلم. ترك ها چنان مي نشينند كه انگار بر روي اسب هستند و چنان قدم بر مي دارند كه انگار در حال شناسايي دشمن هستند
گؤنده ر
بؤلوم لر:
+ به يه ن
امروزه در سرزمين پهناور غربي سين جيانگ در هر نقطه قرقيزي نشين صداي سرود " ماناس" به گوش مي رسد . در كشورهاي خارجي مانند روسيه و قرقيزستان ، تاجسكستان و ازبكستان تاريخ پژوهش و تحقيق درباره ماناس بسيار طولاني است و بسياري از تاريخدانان جهان در خصوص اين حماسه دست به تحقيقاتي زده اند . طولي نكشيد كه قطعات ماناس به زبان هاي چيني، انگليسي ، روسي،فرانسوي ، آلماني و ژاپني و غيره ترجمه شد . لكن اكنون چاپ ونشر ماناس بطور كامل هم به زبان قرقيزي با همت آقاي جوسوپو در محافل حماسه شناسان جهان ايجاد كرده است .
آنچه شايان است ذكر شود اينكه اين رزمنامه براي پژوهش تاريخ قرقيز و تاريخ مبادله ملل آسياي ميانه نقش مهمي ايفا خواهد كرد و همين امر باعث مي شود تا نقش مهم آن بيش از پيش براي جهان و جهانيان آشكار گردد.
"جوسوپو "امسال 87سال دارد ، وي در دهكده اي كوچك در شهرستان" آهاچي" منطقه خودمختار سين جيانگ به دنيا آمد . از دوران كودكي جوسوپو تحت تاثير فرهنگ مردمي و باستاني ملت قرقيزقرار گرفت . جوسوپو از هشت سالگي خواندن "ماناس" به زبان قرقيزي را آموخت . تا اينكه در 17سالگي توانست بسياري از قطعات ماناس را بطور متوالي بخواند. ليكن ملت قرقيز چين برطبق فرمان نياكان متعقد است كه ماناس كتابي مقدس است و هيچ كسي تا قبل از 40 سالي نمي تواند آشكارا و در هر محلي اين شعار حماسي را بخواند .
در غير اين صورت بلايا و حوادث ناگواري روبرو خواهد شد . جوسوپو آرام و به سرعت و با رنج و مشقت فراوان به كار خود ادامه داد و انتظار داشت كه بتواند بزودي براي هم ولايتي هاي خود ماناس را قرائت كند . روزي كه جوسوپو سالها در انتظار آن بود فرا رسيد ، سال 1958ميلاد جوسوپو 40ساله بود و توانست براي اولين بار عينا اشعار ماناس را براي مردم بخواند . مردم قرقيز از نقاط مختلف براي شنيدن سرود جوسوپو سوار بر اسب به گرد يكديگر جمع شدند. چه آنكه جوسوپو با قلبي مملو از احساسات اين سرود را مي خواند و مردم همگي اعتقاد داشتند كه شنيدن سرود جوسوپو از بهترين لذتهاي هنري است . جوسوپو آنقدر با مهارت ماناس را مي سرود كه توجه محافل حماسي و حماسه شناسان چين را به خود جلب كرد. اما آنچه شايسته در ذكر است اينكه در چند قرن اخير ،ناشران ماناس از كشورهايي مانند چين ؛ قزاقستان ، قرقيزستان ، تركيه ،هند و غيره تمايل داشتند ماناس را بطور كتابي كامل در آورند . اما اين آرزو تا مدتهاي طولاني محقق نشد .
جوسوپو از بهار تا پاييز ، از زمستان تا تابستان ماناس را خوانده و خواند. به گونه اي كه گاهي اوقات براي سرودن فصول حماسي شبانه روز مي خواند و آنان كه مسئول نت برداري بودند ، شيفت به شيفت كار خود را ادامه مي دادند . تا اينكه سرانجام جوسوپو بطور متوالي و با تلاش بيش از 1300روز و تا مارس سال 1983ميلادي توانست تمامي ماناس را بخواند . بد نيست بدانيد كه كتاب حماسي ماناس 14برابر حماسه "هومر" و مشتمل بر واژه هاي بسياري است . به همين سبب كار منظم و بررسي واژه هاي كتاب حماسي ماناس خيلي پيچيده و مشكل بود. تا اينكه در اواخر سال 1995 ميلادي اشعار حماسي ماناس به زبان قرقيزي در 8قسمت و 18جلد چاپ و نشر شد .
آري دست آورد جوسوپو توجه محافل حماسي و حماسه شناسان جهان را جلب كردو سال 1995 در جشنواره بزرگداشت هزارمين سالگشت ظهور ماناس در قرقيزستان مورد احترام و ستايش قرار گرفت و در سال 1997 قرقيزستان عنوان "هنرپيشه خلق" يعني بالاترين عنوان افتخاري اين جمهوري را به جوسوپو اعطا كرد .
اكنون جوسوپو ريييس افتخاري فدراسيون ادب و هنر منطقه خودمختار ايغور سين جيانگ و محقق عالي انجمن پژوهش ماناس چين است ، او اظهار اميدواري مي كند كه روزي فرا رسيد كه فيلم ها يا سريالهايي از روي حماسه ماناس تهيه شود تا مردم بيشتر با فرهنگ ملت قرقيز آشنا شوند . در چهل و نهمين جلسه مجمع عمومى سازمان ملل متحد، سال 1995.م. بنام سال «ماناس» نامگذارى شد. در اين سال جشن با شكوهى با مساعدت يونسكو برگزار گرديد.
گؤنده ر
بؤلوم لر:
+ به يه ن
دورنا گيبي گلي يوروم ياز ايله
جوان كؤلوم دينه ر كمان ساز ايله
گل گؤنلومو باهار ائله ياز ائله
قاچما ياريم،قاچما ياريم مندن
ائتمه يار هار مني هار مني هار مني
اون دا دئدي يار سني يار سني يار سني
سنسيز دونيا گؤزلريمده قارالار
سرد باخيشين اوره گيمي يارالار
يار كوسنده يار كؤنلومو يارالار
قارا گؤزلر قاش آلتيندان سوزولر
كيرپيك لر ده سيرا سيرا دوزولر
باشي چكن مجنون مجنون ائلر ئوز ائلر
گؤنده ر
بؤلوم لر:
+ به يه ن
بير جوجوق ايديم يئره گومديلار سني
حياتا قانادسيز آتديلار مني
باخ نئجه پوزولوب عمرين گلشني
حيات سن سيز منه زنداندير آنا!
قوينوندا بسله نر گوزل ديلكلر
لاييقدير سجده يه سنه ملكلر
نرده سن، گوزلريم هپ سني بكلر
باخ اولادين ناسيل گرياندير آنا!
سن بير گونش ايدين، دوغدوندا باتدين
يازيق اولاديني غملره آتدين
بير جواب وئر، هانكي مرادا چاتدين
تورپاقلاردا نئچه زماندير آنا!؟
بير آه چكسم سنسيز قوپمازمي طوفان؟
عزيزيم آنا جان، گوزوم آنا جان
يوموق گوزلريني آچ دابير اويان
ايندي زمان باشقا زماندير آنا!
ييخيليب پايينه اولمك ايسته رم
آناليق مهريني گورمك ايسته رم
سني گورمك ايچون اولمك ايسته رم
تسلليم آه ايله فغاندير آنا!
گؤنده ر
بؤلوم لر:
+ به يه ن
قوجا قارتال نه گزيرسن
داغلار قوينوندا قوينوندا؟
بالا گوردوم آناسينين
آغلار قوينوندا قوينوندا
نييه قلبين قاراليب دير؟
گول اوستونو خار آليب دير
گؤنده ر
بؤلوم لر:
+ به يه ن
وفا نئيه آزدي؟ يازيني كيم يازدي؟
منيم هر بير سؤزوم يارالي آوازدي
قلبيمين آزاد قوشو اسير صياد اولدو
جوان عشقيم سينه مده گول كيمي نه تئز سولدو
آرزولاريمي .. خاطيراتيمي .. ياديگاريمي ..
من نئجه ياديمدان آتيم ؟
صبر ائيله اي قلبيم دونيا بوجور قالماز
عاشيق اؤز عشقيني غربتلره سالماز
منتظر گؤزوم باخير بو يوللارا
گؤز ياشيمي قاتميشام من سولارا
گئديرم درديمه اوت ويرام سولارا آتام سولار آپارا
كاغاذا يازديم سؤزلريمي آتديم سولارا آپاردي هالارا ..
اي واي زمانه .. مني قوجاتدين ..
آرزولاريمي .. چؤل لره آتدين
آغاردي باشيم گؤرمه دي گؤزوم ..
بو آيريليغا من نئجه دؤزوم ..
صبر ائيله اي قلبيم دونيا بوجور قالماز
عاشيق اؤز عشقيني غربتلره سالماز ...
گؤنده ر
بؤلوم لر:
+ به يه ن
اوجا داغ باشيندا جئيران بالالار
جئيران بالالار
جئيرانين بالاسيني اووچو يارالار
... اووچو يارالار
من ياردان آيريلسام ، اغيار كام آلار
اغيار كام آلار
آغاج اولايديم ، يولدا دورايديم
سن گلن يولا
كؤلگه سالايديم ، كؤلگه سالايديم
بير آغاج اوللام ، يولوندا دوررام
بالا جئيران كيمي ، بوينومو بوررام
اوچ دئسن اوچارام ، بولبولون اوللام
بولبولون اوللام
آچ دئسن آچارام ، ماي گولون اوللام
ماي گولون اوللام
يئري يئري من ده گليم دالينجان
ياليق (دسمال) ائله آپار مني يانينجان
يارالي آياق توتار ، آنجاق يئريمز
آنجاق يئريمز
مثل وار پولاد سينار ، آمما اييلمز
آمما اييلمز
بيزيم بو اؤلكه‌ده پولاد اييلير
پولاد اييلير
بئزنين دوزه‌نيب ، يالان دا يئرير
يالان دا يئرير
وطنيم صفالي دير ، باغدير مئشه‌دير
باغ دير مئشه دير
سئوگيليمين قلبي، سانكي شوشه‌دير
سانكي شوشه دير
اوندان آيري ياشاماق، چتين پئشه‌دير
چتين پئشه‌دير
آغاج اولايديم ، يولدا دورايديم
سن گلن يوللارا ، كؤلگه سالايديم
كؤلگه سالايديم
يئري يئري من ده گليم دالينجان
ياليق (دَسمال) ائله آپار مني يانينجان
گؤنده ر
بؤلوم لر:
+ به يه ن
انسان لار دا بيلير كي انسان دي اما ، هره اوزوني بير آيرسين نان آيري بيلير . ايستيرم دئيم كي هر كيمين بير
وارليقي وار كي ، اوزونين دي . وارليقلار . انتاسي گوراخ كي هانچي وار لار دي كي ، اوز وارليقيميز دي يادا كي من
اوزومون وارليقلاريم هانسي لار دي كي آيري سينين اولا بيلمز ؟
آدام ايلك نطفه جورله نن چاغدان بري وارليقي دوزلنيب و دوزه لينير . وارليقين ايلك شئ لري آتا وآنا دا واردي .
آتا و آنا ، ايكي وارليق دي كي هر كيم اولماماميشدان قاباق واريدي . بس آتا و آنا و حتي اونلارين قاباق نسلري
اوشاقين وارليقيندا الي واردي .
آتا و آنا و اونلارين قاباق نسل لرينده نه لر واردي كي اوشاق اوزلوغونن سايا گلير ؟
بو سورقو نون جواب چوخ چتين و چوخ راحاتدي . نيه راحاتدا چونكي سايماغ بير زاد دئير : دين ، ديل ، ژن ،
ميليت ، يوخسول يا وارلي ، ساواددي ساوادسيز ، كتدي شهرلي ، ........................................
اما چتيندي نيه كي بونلار هامي سي انسانين دوزگون وارليقيندان سايا گله بيلمز . انسان دوزگون
وارليقلاري هانسي لار ؟بو سورقونون جاوابي بير بويوك فلسفي و بيليم تارتيشماسيدي . نيه كي بوتون فلسفي
مكاتيبلر بو سورقونون جاوابيندا فلسفه تاريخينه اياخ قويوبلار ؟
نئچه مكتب آد آپارساخ بو گونو چوخ دورولانار . مثلا واراولوشچولوغ (اگزيستانسياليسم) ، راسيوناليسم ، ايده
آليسم ، سوليپسيزم ، رئاليسم ، كمونيسم و ليراليسم و..........................
اما بو بيليم بولگلرينينين بير اورتاق سوزلري واري و اودا بو دي كه انسان وارليقي بير خاص وارليقدي كه حتي
اونون تاريخيده اوندا الي واردي . انسان وارليقي اساس دا ، بو تازا عصري ده ديل تانينيب . بو ساحه ده
نئچه آدليم فيلسوف آد آپارماق اولار : ويتگنشتاين ، راسل ، هايدگر ، گادامر ، رورتي و...........
ديل نيه اساس وارليقدي ؟
چونكه انساننين بيليم دنياسي اساس دا ديلينن ايلگيلنير و ديل انسان شخصيت و اساس وارليقلارينين
وارليقيدي گؤنده ر
بؤلوم لر: