تاريخ : سه شنبه 24 بهمن 1391 | یازار : تانري و توپراغيني سون بيري
+ به يه ن
ادات در تركي آذربايجاني
ادات (ياراقلار) نقش ارتباطي بين ديگر اجزاي جمله را دارند. ادات حتي اگر از جمله حذف شوند ، خللي به كليت جمله وارد نمي شود و مفهوم كلي جمله كماكان استنباط مي شود. ادات نه مانند پيوندها بي معني هستند و نه مانند واژه هاي مستقل داراي معنا و مفهوم مستقل هستند. هرچند مي توان معنا و وظيفه ادات را خارج از جمله استنباط كرد ولي آنها در كنار ديگر اجزاي جمله نقش خود را مي توانند ايفا كنند.تقسيمات ادات بسيار گسترده و متنوع است و در اينجا به تعدادي از اهم ادات اشاره مي كنيم. بحثي در اين ارتباط نيز در بخش فولكلور شهرستان ميانه داشتيم كه هم در كتاب موجود است و هم در سايت ميانه.
- ادات شدت و تأكيد: داها ، باري ، آخي ، ها ، لاپ ، آرتيق
نمونه: داها بوندان گؤزل اولماز ، لاپ اوجوزو بو ايدي
- ادات دقت : ائله ، بئله ، جه/جا ، اينديجه
نمونه:ائله بوجور ياز ، بئله دانيش
- ادات علت : اوچون ، ايچون ، ايچين ، اؤترو ، گؤره ، او دور كي
نمونه: بونون ايچون گئتمه ديم ، سندن اؤترو قالديم
- ادات استفهام: به يه (مگر) ، به يم (مگر من) ، يوخسا ، هاني ، هاچان ، هاچاق ، نه ، نه يه ، نه منه ، هارا ، نه جور ، نئجه ، هانسي ، هانكي ، مي/4 ، هايان ، هاردا
نمونه: هاردا قالميشدين ، هانسي چايين سويو قورويوب
- ادات آرزو: اولايدي ، نه اولايدي ، نه اولار ، اولا ، كاش ، كئشگه ، كاشكي ، باري
نمونه: اولايدي كنديميزه گئدم ، اولا بو ايل كنكوردان چيخام
- ادات دستوري : دئ ، گل ، گؤر ، قوي ، باخ ، باخ گؤرم
نمونه: گؤر نه دئييرم؟ ، باخ گؤرم هارا گئتميشدين؟
- ادات ندا : آي ، هوي ، آهاي ، هئي ، آ
نمونه: آي اينسان! تانري يا سيغين ، آ قيز آدين نه دي؟
- ادات تشبيه : كيمي ، كيمين ، تك ، تكين ، تكي ، سانكي ، اوخشار ، بنزر ، ائله بيل ، دئيه سن
نمونه: سنه اوخشار بير اوغلان ايدي ، سنين كيمين آدام تاپيلماز
- ادات شرط : سا/2 ، ايه (اگر) ، اگر
نمونه: ايه سربازليغا گئتسم ، سربازليغا گئتسم
- ادات مقصد : دوغرو ، دوز ، ساري
نمونه: دوز ائولرينه گئتديم ، باغا ساري گئتديم
- ادات همراهي : ايله ، له/2 ، لن/2
نمونه: سن ايله من گئده جه ييك ، سن ايلن من گئده جه ييك
- ادات استثناء : باشقا ، آيري ، سونرا ، اؤزگه ، سوواي
نمونه: سندن باشقا بير يولداشيم يوخ ، سندن سونرا كيميم وار؟
- ادات تأسف : حاييف ، حئييف ، حئويك ، آخئي ، آخ ، واي ، نئجه
نمونه: حئييف كي بو جمعه گلنمه يه جگم ، آخئي! دونياني آتاركن سنيلن قوجاقلاشايديم
- ادات تعجب: بوي (ميانه) ، پي (تبريز) ، وي (زنجان) ، ائ ، واي ، ماغيل ، په دده
نمونه: بوي! سن يئنه بورداسان؟ ، ماغيل گئتمه دين ميانايا؟
- ادات رضايت: آخئي ، آخئش ، جان ، به به ، اؤلمه ، وار اول ، ساغ اول ، نه دئميشم ، هابئله
نمونه: آخئش! دانشگاهدان چيخديم ، اؤلمه نه گؤزل دانيشدين
- ادات محدوديت: آنجاق ، يالنيز ، بيرجه ، تكجه ، فقط
نمونه: يالنيز بير آغاج قالدي ، تكجه بير نفر امتحان وئريب
- ادات تصديق و انكار: هه ، هن ، يوخ ، خئيير ، بلي ، دوز ، يالانسا ، اصلا ، ابدا ، توبا ، هئچ ، آهان
نمونه: يوخ گله بيلنمه رم ، يالانسا پيس گونه قالا
- ادات مكان و زمان: كيمي ، دك ، جان/2 ، جاق/2 ، چاغ ، قده ر
نمونه: ميانايا دك گئده بيلمه رم ، مياناياجاق گئده جه يم
گؤنده ر
بؤلوم لر:
تورك كيمليي